«Πόσο παράξενο είναι το ανθρώπινο μυαλό. Άλλες φορές ξεχνά για να τακτοποιήσει τη μαντάρα και άλλες θυμάται για να την αντέξει». Γιάννης Σκαραγκάς (σελ.225)
Στον Πειραιά του 1912, στο υπόγειο ενός ορφανοτροφείου αρρένων συντελούνται εγκλήματα κατά συρροήν. Ψυχικά και σωματικά. Η μέση ηλικία των θυμάτων, 9 έως 12 ετών. Δράστης, ο διευθυντής του ιδρύματος.
Στην προετοιμασία μιας τέτοιας εγκληματικής πράξης εκεί κάτω στο υπόγειο, ο διευθυντής πάντα πλήρωνε κάποιον για να «αλληθωρίζει». Τον πλήρωνε και για το «χόρτο» που του έφερνε. Αφαιρούσε κάθε αντίδραση/αντίσταση του παιδιού. Ωστόσο, εκείνη τη φορά, πριν συντελεστεί η πράξη, κάποιος τον μαχαίρωσε θανάσιμα. Οι τοίχοι του υπογείου είχαν μάτια και αυτιά. Είχαν δει και είχαν ακούσει κάποιον να ψιθυρίζει στον ναρκωμένο μικρό: «Πριν κοιμηθείς με τον διάβολο, να θυμάσαι καλά ποιος είσαι. […] Να θυμάσαι καλά, για να ξέρεις πού να επιστρέψεις». Και μετά τράβηξε το μαχαίρι.
Δεκαοκτώ χρόνια αργότερα, στην Αθήνα του 1930, ο Φιλότιμος ή Τίμος Βάκχος –τρόφιμος του τότε ορφανοτροφείου– εργάζεται ως κοσμικογράφος σε μεγάλη αθηναϊκή εφημερίδα. Είναι διάσημος και περιζήτητος στα σαλόνια της υψηλής κοινωνίας. Η Αμαλία, σύζυγος του Στάνφορντ, Αμερικανού επιχειρηματία που κάνει δουλειές με το Δημόσιο, είναι η καλύτερή του φίλη. Η Αμαλία εισάγει και στηρίζει την παρουσία του σε αυτή την κοινωνική τάξη. Ο Βίκτωρας είναι ο αγαπημένος παιδικός του φίλος, τον οποίο επισκέπτεται κάθε Παρασκευή στο Δρομοκαΐτειον, την Ψυχιατρική Κλινική του Χαϊδαρίου… Στις σελίδες όμως υπάρχουν επίσης: η Κατερίνα, ο Αναστάσης, ο Γλύστρας, ο καταδότης, η Νινή, η αγαπημένη φίλη του, ο Θωμάς ο συνάδελφός του, δημοσιογράφος του αστυνομικού ρεπορτάζ, ο Στέφανος, ο βοηθός του Διοικητή της Τράπεζας της Ελλάδας, ο Ματθαίος, ο Μάρκος ο μπουζουκτσής, ο Λάσκος ο ιμπρεσάριος… Όλοι μαζί αποτελούν ένα μείγμα ανθρώπων στιγματισμένων ψυχικά και σωματικά, που θα πρωταγωνιστήσουν στο κομμάτι της δικής τους ζωής, όντες ταυτόχρονα και μέρος της ζωής των άλλων.
Ο Τίμος Βάκχος είναι ο πρωταγωνιστής του βιβλίου Πριν κοιμηθείς με τον διάβολο και ο Γρηγόρης Ζάρμπας, ο αστυνομικός υποδιοικητής των Αθηνών, το αντίπαλο δέος του. Ωστόσο, όλοι οι ήρωες μεταξύ τους έχουν μια κοινή βάση. Το Ορφανοτροφείο Αρρένων Πειραιώς και το κλαμπ «Παρθενών». Κάποιοι ανήκουν και στα δύο. Και όλες οι «κρυμμένες ισορροπίες» θα ανατραπούν, όταν ο Τίμος, ανυποψίαστος για τις συνέπειες και τα μυστικά που θα αποκαλυφθούν, θα δεχτεί να συνεργαστεί με τον Στάνφορντ.
Είναι η εποχή που η κατάρρευση της αμερικανικής οικονομίας και η οικονομική κρίση στην Ευρώπη, αλλά και το Σύμφωνο Φιλίας και Ουδετερότητας με την Τουρκία –Οκτώβριος 1930– με τους συμψηφισμούς περιουσιών, θα οδηγήσουν την Ελλάδα στην αναζήτηση ενός νέου δανείου. Κράτος και πολίτες έχουν μεγάλη ανάγκη από χρήμα.
Στην Αθήνα, στην περιοχή όπου απαλλοτριώθηκαν τα σπίτια των προσφύγων, κοντά στη Δραπετσώνα, σ’ έναν εγκαταλελειμμένο καταυλισμό, κάθε Σάββατο παίζονται στοιχήματα για αυτοσχέδιους αγώνες πάλης. Σωματέμποροι και γενικά υπόκοσμος συχνάζει στους γύρω τεκέδες, με τους ιμπρεσάριους να εκμεταλλεύονται τη φτώχεια αυτών που δέχονταν να αγωνιστούν, και όχι μόνο για να κερδίσουν χρήματα. Ο αστυνομικός Γρηγόρης Ζάρμπας γνώριζε αυτό το γεγονός αλλά και όσους συμμετείχαν· ένα κύκλωμα υψηλά ιστάμενο κοινωνικά, μπλεγμένο σε «μάχες σωμάτων» με ενδεικτικά τατουάζ σαν στίγμα των προτιμήσεων αλλά και της «πώλησής» τους. Η πολιτική σε σχέση με τα οικονομικά και την κοινωνία, καθώς και τα θύματα αυτού του ακήρυχτου πολέμου, είναι η σκηνή πάνω στην οποία όλα θα παιχτούν, με τους ήρωες να θέλουν να φύγουν, για να ζήσουν αλλού. Ίσως και έξω από τον εαυτό τους.
Ο Γιάννης Σκαραγκάς με το έργο του αυτό κάνει την εμφάνισή του σαν συγγραφέας αστυνομικού μυθιστορήματος. Η υπόθεση έχει το μυστήριο, τα εγκλήματα και τους φόνους που πρέπει να διαλευκανθούν, ωστόσο το βιβλίο είναι ταυτόχρονα βαθιά κοινωνικό. Η πένα του συγγραφέα απλώνει το δίχτυ της πλοκής περιγράφοντας την κοινωνία εντός της οποίας όλα διαδραματίζονται, διεισδύοντας συνάμα στις ψυχές των ηρώων. Με βάση το ορφανοτροφείο και τα ιστορικά/οικονομικά γεγονότα με τις κοινωνικές συνέπειές τους, η πλούσια φαντασία του συγγραφέα πλάθει μια ιστορία νουάρ, υπηρετώντας κάθε λεπτομέρειά της χωρίς κάτι να μείνει αναπάντητο. Με προσεγμένες κινήσεις και χωρίς καμία βιάση, εισάγει σιγά σιγά τους ήρωές του, οι οποίοι συνδέονται μεταξύ τους με κάτι σκοτεινό και παράλληλα τόσο εμφανές. Ξεκινά μ’ έναν φτωχόκοσμο που κακοποιεί και κακοποιείται, ενώ ταυτόχρονα ο λαμπερός κόσμος της καλής κοινωνίας κινεί τα νήματα του υπόκοσμου, όντας κομμάτι του. Ο μικρόκοσμος ενός ορφανοτροφείου του Πειραιά και ο «μακρόκοσμος» της υψηλής κοινωνίας στην Αθήνα γίνονται οι ήρωες του βιβλίου.
Η ματιά του γίνεται διαπεραστική και, με την ιδιαίτερη άνεση με την οποία εισχωρεί στην ψυχή των ηρώων του, στοχεύει τον αναγνώστη. Τον κερδίζει συνεχώς.
Πρόκειται για ένα έργο εντελώς διαφορετικό από τα προηγούμενα του Γιάννη Σκαραγκά, το οποίο αποκαλύπτει την ευχέρειά του να μετακινείται από εποχή σε εποχή, από θέμα σε θέμα, χτίζοντας κάθε φορά έναν καινούργιο κόσμο. Ωστόσο, μοιάζει οι κοινωνίες, όσο διαφορετικές και αν εμφανίζονται στα βιβλία του, να τον απασχολούν πολύ, γιατί πρωταγωνιστής τους είναι ο άνθρωπος. Αυτόν περιγράφει, στο πέρασμα των εποχών και του χρόνου. Η ματιά του γίνεται διαπεραστική και, με την ιδιαίτερη άνεση με την οποία εισχωρεί στην ψυχή των ηρώων του, στοχεύει τον αναγνώστη. Τον κερδίζει συνεχώς. Δεν τον αφήνει να χαλαρώσει από το πλήθος των στοιχείων που προσθέτει στον τόσο πυκνά κεντημένο συγγραφικό καμβά του. Τον κερδίζει με περιγραφές ποιητικές, συμπληρωματικές, σαν ένα tableau vivant που απεικονίζει γλαφυρά τη ζωή τού τότε.
Διάλογοι ρεαλιστικοί αποτυπώνονται αφήνοντας εμφανή τα στίγματα των ηρώων, που κουβαλούν πληγές και ουλές για χρόνια μετά, αναδεικνύοντας πόσο πολύ έχει σκεφτεί ο συγγραφέας κάθε λεπτομέρεια και πόσο ολοκληρωμένα έχει ζωντανέψει κάθε ήρωά του, για να υπηρετήσει τον ρόλο του στην υπόθεση. Ανδρικά σώματα, κακοποιημένα, αναλώσιμα, στιγματισμένα, όλων των ηλικιών πρωταγωνιστούν στις σελίδες, ζητώντας δικαίωση και εκδίκηση, ζώντας το όραμα της φυγής και από την προσωπική τους μνήμη. Η ένταση στην εξέλιξη αυξάνει συνεχώς από γεγονότα και αποκαλύψεις, εκμυστηρεύσεις, αποφάσεις και διλήμματα που φέρνουν τους ήρωες πιο κοντά, κάνοντας τον αναγνώστη να βλέπει τις φρικτές ομοιότητές τους. Έχουν όλοι μυστικά. Ουδείς αθώος! Στην κοινωνία του Γιάννη Σκαραγκά, η εξουσία είναι το ανδρικό χαρακτηριστικό εκείνης της εποχής και διαπερνά όλες τις σχέσεις. Ρόλοι, ρόλοι, ρόλοι εξουσίας και μεταξύ του ιδίου φύλου με πολλές κοινωνικές αναγνώσεις από τη διεισδυτική ματιά του συγγραφέα, που εισχωρεί στο μυαλό των ηρώων του και περιγράφει τη θέση τους στην κοινωνία. Οι ίδιοι όμως, σκληροί και ανθεκτικοί σαν πέτρα, αντέχουν ως το τέλος.
Όταν γνώρισα συγγραφικά τον Γιάννη Σκαραγκά, με το βιβλίο του Ο ουρανός που ονειρεύτηκες, με ξάφνιασε. Όχι μόνο για τον «εγκλεισμό» των ηρώων που περιέγραφε, αλλά και για την τόσο διαφορετική κοινωνία που καθρέπτιζε. Στο Λαχτάρα που περίσσεψε από χτες είδα να απλώνεται περισσότερο αφηγηματικά, με λεπτομερείς παρατηρήσεις και αναλύσεις, πάλι σε ένα άλλο κοινωνικό πλαίσιο, και τώρα στο Πριν κοιμηθείς με τον διάβολο είδα την ευφυή αρτιότητα ενός σύνθετου έργου, δείχνοντας πόσο πολύ έχει συγγραφικά εξελιχθεί. Και εδώ οι ήρωές του είναι έγκλειστοι. Έγκλειστοι των στερήσεων, των φόβων και της μνήμης τους. Για μια ακόμη φορά μακριά από αναμνήσεις μιας άλλης γενιάς –κάτι το οποίο είναι θεμιτό, διότι εμπνέει–, αλλά και γενικότερα μακριά από στοιχεία της δικής του ζωής ή των άλλων, χτίζει έναν ολόκληρο κόσμο σ’ ένα βιβλίο το οποίο εναλλάσσεται μεταξύ αστυνομικού και κοινωνικού, όπου το δεύτερο συμπληρώνει το πρώτο και το πρώτο δίνει την ανατριχίλα στο δεύτερο. Το να μην τυποποιείται πάνω σ’ ένα θέμα αναπαράγοντάς το συνεχώς, αλλά να «γεννά» κάθε φορά έναν καινούργιο κόσμο αναδεικνύει όχι μόνο τον εσωτερικό του πλούτο, αλλά και τη φαντασία του και την πολυμορφία του ταλέντου του.
Παρακολουθώντας τη συγγραφική του πορεία, λοιπόν, θεωρώ την εξέλιξη της γραφής του θεαματική, έτσι καθώς ελευθερώνει το ταλέντο του σε όλο και περισσότερες σελίδες. Μέσα σε αυτές, ξεδιπλώνει την υπόθεσή του με αρχιτεκτονική, σύλληψη και ανάλυση ευφυέστατη. Και δίνει ένα έργο άρτια δομημένο, ολοκληρωμένο, σύνθετο, πλήρες. Με ρεαλιστική, γοητευτική γραφή αφηγείται τη μάχη των ηρώων του για το παρελθόν τους, τη μάχη τους για τα όνειρά τους, τα οποία πολλάκις μετατρέπονται σε εφιάλτες, με μόνη διέξοδο τη φυγή.
Το μυθιστόρημα Πριν κοιμηθείς με τον διάβολο θα κατακτήσει κάθε αναγνώστη με τα χαρίσματα που διαθέτει. Νομίζω δε πως αυτό είναι μέχρι τώρα το πληρέστερο βιβλίο του Γιάννη Σκαραγκά.
Πριν κοιμηθείς με τον διάβολο
Γιάννης Σκαραγκάς
Κριτική
344 σελ.
ISBN 978-960-586-333-3
Τιμή €15,00
Πηγή: diastixo.gr
Ημερομηνία: 24.07.20